Stafrænt einelti
Stafrænt einelti
Einelti er samfélagslegt vandamál sem hefur alltaf verið og verður líklega alltaf til staðar. Það þarf ákveðin skilyrði en einelti þrífst á aðgerðarleysi fjöldans, einkum þar sem afskiptaleysi og sinnuleysi er mikið og ekki er tekið á málunum. Einelti snertir allt samfélagið. Rannsóknir hafa sýnt að einelti er að einhverju leyti að færast úr skólum yfir í netheima þar sem börn og unglingar eiga samskipti á ýmsum félagsnetsíðum, s.s. Myspace eða Facebook, og gera lítið úr öðrum einstaklingum. Þetta getur skaðað heilsu og haft neikvæð áhrif á líðan, námsárangur, samskipti og skólabrag fórnalambanna.
Tíðni og birtingarmyndir stafræns eineltis
Í nýrri SAFT– könnun (2013) á notkun farsíma og netsins í eineltismálum, sögðust 9%íslenskra barna í 4.-10. bekk hafa orðið fyrir einelti og 5% þeirra í gegnum farsíma sl. 12 mánuði. Rúm 3% þeirra sögðust hafa sent texta- eða myndskilaboð, sem voru andstyggileg í garð annars einstaklings, í gegnum farsíma.
Rannsóknin EUKids Online (2011) á netnotkun evrópskra barna og ungmenna á aldrinum 9 – 16 ára, benti til þess að 12% þátttakenda hafi orðið fyrir áreitni eða komist í uppnám vegna einhvers sem þau höfðu séð á internetinu.
Stafrænt einelti helst í hendur við mikla netnotkun. Um það bil 6% svarenda sagðist hafa orðið fyrir stafrænu einelti og 3% viðurkenndu að hafa lagt aðra í stafrænt einelti. Einelti er þó ekki bundið við netnotkun, því mun fleiri höfðu orðið fyrir einelti utan netsins eða 19%. 12% barnanna sögðust hafa lagt aðra í einelti. Fram kom að einelti er misjafnlega algengt í þeim löndum sem rannsóknin tók til.
Af skýrslunni má ráða að einelti sé hvorki bundið við stund né stað því um það bil helmingur (56%) þeirra sem viðurkenndu að hafa lagt aðra í einelti á netinu lögðu líka í einelti augliti til auglitis. Svipað hlutfall (55%) þeirra sem lagðir voru í einelti á netinu höfðu einnig lent í því í beinum samskiptum. Það getur því verið erfitt fyrir fórnarlömbin að komast hjá eineltinu með því að flytja á milli svæða þar sem netið eltir mann.
Það að vera þolandi og gerandi í senn virðist haldast að nokkru leiti í hendur. Samkvæmt skýrslunni var u.þ.b. bil helmingur þolenda eineltis jafnframt gerendur (40%). Einelti veldur álagi og spennu, enda eiga þolendur og gerendur við meiri sálræna erfiðleika að stríða en börn sem ekki hafa reynslu af stafrænu einelti. Gerendur virðast sækja meira í æsing og spennu en þolendur eineltis eru oftar útilokaðir frá félögum sínum.
Þeir sem hafa orðið fyrir stafrænu einelti líða mismikið fyrir það. Stelpur taka það nærri sér en strákar en af þeim sem urðu fyrir mikilli geðshræringu var hlutfall stelpna 46% en stráka 23%. Það getur verið vegna þess að stelpur beita frekar andlegu einelti á meðan strákar eru í því líkamlega.
Skoðað var hvernig börnin takast á við stafrænt einelti. Einn þriðji þeirra (36%) reyndi að glíma við vandann án þess að leita aðstoðar en flest trúðu öðrum fyrir því (77%), yfirleitt foreldrum eða vinum. Nær helmingur lokaði á stafræn samskipti við gerendur (46%).
Stafrænir siðir og mannasiðir
Stafrænir (digital) siðir eru tiltölulega nýir í okkar heimi en þá er átt við reglur sem gilda almennt í hinum stafræna netheimi, hvort sem er í gegnum tölvu, spjaldtölvu eða síma.
Tilfinningalegir siðir eru þeir siðir sem við erum að vinna með alla daga, mannleg samskipti.
Marktækur munur er á þessum siðum. Það er löng hefð fyrir daglegri hegðun okkar, þ.e. kurteisi og að koma fram við aðra eins og við viljum láta koma fram við okkur, við erum alin þannig upp . En siðir í netheimum eru mun styttra á veg komnir. Netheimurinn er það nýr að þessi gífurlega hraða þróun á tækninni gerir okkur ekki kleift að samhæfa siði og reglur þar. Það virðist vera eins og einstaklingnum finnist hann mega vera „ókurteisari“ í þeim heimi, þar sem hann horfir ekki augliti til auglitis við einstaklinginn í samskiptum.
Foreldrar sáu um uppeldi barna sinna, kenndu þeim muninn á réttu og röngu, kenndu þeim að bera virðingu fyrir öðrum og sjálfum sér. Í dag virðast foreldrar ekki lengur hafa næga þekkingu og getu til að leiðbeina börnum sínum í umgengni á netinu. Börnin eru komin lengra en foreldrarnir hvað netheiminn varðar og eru farin að kenna foreldrum tæknina. En þroski barnanna fylgir ekki hraðri þróun netsins. Munurinn á umgengni í netheiminum og tilfinningalegum samskiptum er sá, að aðilinn sem er hinu megin á línunni er ósýnilegur og skilaboð eru skrifuð nafnlaust og ferlið er framkvæmt án þess að hugsa.
Það sem fer fram á netinu fyrir utan skólann skilar sér oft inn í skólana og þar verða árekstrar á milli einstaklinganna. Í skólanum er nemendum kennt hvernig á að umgangast netheiminn, einstaklingurinn ber ábyrgð á því sem hann setur á netið og honum er kennt að oft er ekki hægt að taka það til baka.
Í Aðalnámskrá grunnskólanna er fjallað um siðferði og öryggismál. Þar segir að nemendur eigi að geta unnið í samræmi við reglur um ábyrga netnotkun og vera meðvitaðir um eigin siðferðislega ábyrgð. Með skýrum markmiðum og átaki getur skólinn unnið gegn því að nemendur verði þolendur eða gerendur í rafrænu einelti.
Að vera þátttakandi í samfélagi felur í sér réttindi og skyldur. Með þessum réttindum fylgir ábyrgð sem viðkomandi þarf að axla. Þetta gildir einnig í þátttöku í netheiminum. Stafræn samfélög hafa líka réttindi og skyldur. Þegar nemanda eru gefin réttindi til að vera á internetinu, hvort sem það tengist námi hans eða daglega lífi, fylgja því ákveðnar væntingar og ábyrgð. Þarna er ætlast til að nemandinn hafi lært og sé að læra hvað er á bak við þessar skyldur.
Skólayfirvöld
Skólinn þarf að taka á eineltismálum með heildrænni nálgun og allir þurfa að vera samstíga í því að byggja upp jákvæðan skólabrag. Til að draga úr einelti þarf sífellt að vinna að fræðslumálum svo starfsfólk átti sig á hegðunarmunstri sem gefur til kynna að einelti sé í gangi, hvort sem um er að ræða geranda eða þolanda. Skapa þarf samvinnu milli heimilis og skóla um þessi mál.
Jákvæður skólabragur þar sem allir fá stuðning, veitir öryggi og hvetur til jákvæðra tengsla minnkar líkur á einelti. Nemendur sem hafa góða kennara sem þeir geta treyst og eiga góða fjölskyldu og vini eru ólíklegri til að stunda einelti á netinu en þeir sem búa ekki við slíkar aðstæður. Nemendur sem segja að kennarinn geti ekki sinnt þeim sem skyldi eru líklegri til að verða fyrir einelti eða leggja aðra í einelti.
Leiðir til að vinna gegn rafrænu einelti í skólum
Um allan heim hafa verið prófaðar ýmsar leiðir til að fyrirbyggja og draga úr stafrænu einelti og efla jákvæða netnotkun. Í þeim tilgangi hafa skólar og skólayfirvöld sett reglur og gert áætlanir til úrbóta.
Fjölmargar rannsóknir hafa verið gerðar á stafrænu einelti í skólum og aðgerðum til að sporna við því. Á árunum 2008 – 2012 var gerð rannsókn á því hvernig tekið er á þessum málum í 25 Evrópulöndum, Ísrael og Ástralíu. Rannsóknin nefnist COST IS080 (Cyber-bullying: Coping with the negative and enhancing positive uses in new technologies, in relationships and educational settings). Rannsakað var hvernig hægt er að vinna með neikvæðar hliðar upplýsingatækni í skólastarfi og stuðlað að jákvæðum þáttum hennar. Leitað var álits nemenda, foreldra, kennara og skólayfirvalda. Markmiðið var taka saman nokkrar almennar leiðbeiningar sem Evrópuríki gætu stuðst við.
Þeim sem vilja kynna sér þessi mál er bent á tillögur starfshóps sem vann úr rannsóknarskýrslunni COST IS080 (Livingstone o.fl., 2011) og einnig Aðgerðir gegn stafrænu einelti sem er íslensk þýðing. Þar eru dregin saman helstu atriði sem koma fram í tillögum starfshópsins.
Heimildir:
Alberta Education. (2012). Digital citizenship policy development guide. Sótt af:
http://education.alberta.ca/media/6735100/digital%20citizenship%20policy%20development%20guide.pdf
Livingstone, S., Haddon, L., Görzig, A. og Ólafsson, K. (2011). Risks and safety on the internet: the perspective of European children. Sótt af: http://www2.lse.ac.uk/media@lse/research/EUKidsOnline/EU%20Kids%20II%20(2009-11)/EUKidsOnlineIIReports/Final%20report.pdf
Mennta- og menningarmálaráðuneytið. (2011). Aðalnámskrá grunnskóla: almennur hluti 2011, Greinasvið 2013. Sótt af: http://www.menntamalaraduneyti.is/utgefid-efni/namskrar/adalnamskra-grunnskola/
SAFT. (2013, 7. nóvember). Einelti á netinu. Sótt af:
http://www.saft.is/2013/11/07/einelti-a-netinu/
Working Group 3 of COST Action IS0801. (e.d.). Guidelines for preventing cyber-bullying in the school environment: a review and recommendations. Sótt af: https://sites.google.com/site/costis0801/guideline
Myndir:
Jóhanna Kristín Hauksdóttir
Mynd tekin af Lisa Nielsen: The Innovative Educator.
Einelti er samfélagslegt vandamál sem hefur alltaf verið og verður líklega alltaf til staðar. Það þarf ákveðin skilyrði en einelti þrífst á aðgerðarleysi fjöldans, einkum þar sem afskiptaleysi og sinnuleysi er mikið og ekki er tekið á málunum. Einelti snertir allt samfélagið. Rannsóknir hafa sýnt að einelti er að einhverju leyti að færast úr skólum yfir í netheima þar sem börn og unglingar eiga samskipti á ýmsum félagsnetsíðum, s.s. Myspace eða Facebook, og gera lítið úr öðrum einstaklingum. Þetta getur skaðað heilsu og haft neikvæð áhrif á líðan, námsárangur, samskipti og skólabrag fórnalambanna.
Tíðni og birtingarmyndir stafræns eineltis
Í nýrri SAFT– könnun (2013) á notkun farsíma og netsins í eineltismálum, sögðust 9%íslenskra barna í 4.-10. bekk hafa orðið fyrir einelti og 5% þeirra í gegnum farsíma sl. 12 mánuði. Rúm 3% þeirra sögðust hafa sent texta- eða myndskilaboð, sem voru andstyggileg í garð annars einstaklings, í gegnum farsíma.
Rannsóknin EUKids Online (2011) á netnotkun evrópskra barna og ungmenna á aldrinum 9 – 16 ára, benti til þess að 12% þátttakenda hafi orðið fyrir áreitni eða komist í uppnám vegna einhvers sem þau höfðu séð á internetinu.
Stafrænt einelti helst í hendur við mikla netnotkun. Um það bil 6% svarenda sagðist hafa orðið fyrir stafrænu einelti og 3% viðurkenndu að hafa lagt aðra í stafrænt einelti. Einelti er þó ekki bundið við netnotkun, því mun fleiri höfðu orðið fyrir einelti utan netsins eða 19%. 12% barnanna sögðust hafa lagt aðra í einelti. Fram kom að einelti er misjafnlega algengt í þeim löndum sem rannsóknin tók til.
Af skýrslunni má ráða að einelti sé hvorki bundið við stund né stað því um það bil helmingur (56%) þeirra sem viðurkenndu að hafa lagt aðra í einelti á netinu lögðu líka í einelti augliti til auglitis. Svipað hlutfall (55%) þeirra sem lagðir voru í einelti á netinu höfðu einnig lent í því í beinum samskiptum. Það getur því verið erfitt fyrir fórnarlömbin að komast hjá eineltinu með því að flytja á milli svæða þar sem netið eltir mann.
Það að vera þolandi og gerandi í senn virðist haldast að nokkru leiti í hendur. Samkvæmt skýrslunni var u.þ.b. bil helmingur þolenda eineltis jafnframt gerendur (40%). Einelti veldur álagi og spennu, enda eiga þolendur og gerendur við meiri sálræna erfiðleika að stríða en börn sem ekki hafa reynslu af stafrænu einelti. Gerendur virðast sækja meira í æsing og spennu en þolendur eineltis eru oftar útilokaðir frá félögum sínum.
Þeir sem hafa orðið fyrir stafrænu einelti líða mismikið fyrir það. Stelpur taka það nærri sér en strákar en af þeim sem urðu fyrir mikilli geðshræringu var hlutfall stelpna 46% en stráka 23%. Það getur verið vegna þess að stelpur beita frekar andlegu einelti á meðan strákar eru í því líkamlega.
Skoðað var hvernig börnin takast á við stafrænt einelti. Einn þriðji þeirra (36%) reyndi að glíma við vandann án þess að leita aðstoðar en flest trúðu öðrum fyrir því (77%), yfirleitt foreldrum eða vinum. Nær helmingur lokaði á stafræn samskipti við gerendur (46%).
Stafrænir siðir og mannasiðir
Stafrænir (digital) siðir eru tiltölulega nýir í okkar heimi en þá er átt við reglur sem gilda almennt í hinum stafræna netheimi, hvort sem er í gegnum tölvu, spjaldtölvu eða síma.
Tilfinningalegir siðir eru þeir siðir sem við erum að vinna með alla daga, mannleg samskipti.
Marktækur munur er á þessum siðum. Það er löng hefð fyrir daglegri hegðun okkar, þ.e. kurteisi og að koma fram við aðra eins og við viljum láta koma fram við okkur, við erum alin þannig upp . En siðir í netheimum eru mun styttra á veg komnir. Netheimurinn er það nýr að þessi gífurlega hraða þróun á tækninni gerir okkur ekki kleift að samhæfa siði og reglur þar. Það virðist vera eins og einstaklingnum finnist hann mega vera „ókurteisari“ í þeim heimi, þar sem hann horfir ekki augliti til auglitis við einstaklinginn í samskiptum.
Foreldrar sáu um uppeldi barna sinna, kenndu þeim muninn á réttu og röngu, kenndu þeim að bera virðingu fyrir öðrum og sjálfum sér. Í dag virðast foreldrar ekki lengur hafa næga þekkingu og getu til að leiðbeina börnum sínum í umgengni á netinu. Börnin eru komin lengra en foreldrarnir hvað netheiminn varðar og eru farin að kenna foreldrum tæknina. En þroski barnanna fylgir ekki hraðri þróun netsins. Munurinn á umgengni í netheiminum og tilfinningalegum samskiptum er sá, að aðilinn sem er hinu megin á línunni er ósýnilegur og skilaboð eru skrifuð nafnlaust og ferlið er framkvæmt án þess að hugsa.
Það sem fer fram á netinu fyrir utan skólann skilar sér oft inn í skólana og þar verða árekstrar á milli einstaklinganna. Í skólanum er nemendum kennt hvernig á að umgangast netheiminn, einstaklingurinn ber ábyrgð á því sem hann setur á netið og honum er kennt að oft er ekki hægt að taka það til baka.
Í Aðalnámskrá grunnskólanna er fjallað um siðferði og öryggismál. Þar segir að nemendur eigi að geta unnið í samræmi við reglur um ábyrga netnotkun og vera meðvitaðir um eigin siðferðislega ábyrgð. Með skýrum markmiðum og átaki getur skólinn unnið gegn því að nemendur verði þolendur eða gerendur í rafrænu einelti.
Að vera þátttakandi í samfélagi felur í sér réttindi og skyldur. Með þessum réttindum fylgir ábyrgð sem viðkomandi þarf að axla. Þetta gildir einnig í þátttöku í netheiminum. Stafræn samfélög hafa líka réttindi og skyldur. Þegar nemanda eru gefin réttindi til að vera á internetinu, hvort sem það tengist námi hans eða daglega lífi, fylgja því ákveðnar væntingar og ábyrgð. Þarna er ætlast til að nemandinn hafi lært og sé að læra hvað er á bak við þessar skyldur.
Skólayfirvöld
Skólinn þarf að taka á eineltismálum með heildrænni nálgun og allir þurfa að vera samstíga í því að byggja upp jákvæðan skólabrag. Til að draga úr einelti þarf sífellt að vinna að fræðslumálum svo starfsfólk átti sig á hegðunarmunstri sem gefur til kynna að einelti sé í gangi, hvort sem um er að ræða geranda eða þolanda. Skapa þarf samvinnu milli heimilis og skóla um þessi mál.
Jákvæður skólabragur þar sem allir fá stuðning, veitir öryggi og hvetur til jákvæðra tengsla minnkar líkur á einelti. Nemendur sem hafa góða kennara sem þeir geta treyst og eiga góða fjölskyldu og vini eru ólíklegri til að stunda einelti á netinu en þeir sem búa ekki við slíkar aðstæður. Nemendur sem segja að kennarinn geti ekki sinnt þeim sem skyldi eru líklegri til að verða fyrir einelti eða leggja aðra í einelti.
Leiðir til að vinna gegn rafrænu einelti í skólum
Um allan heim hafa verið prófaðar ýmsar leiðir til að fyrirbyggja og draga úr stafrænu einelti og efla jákvæða netnotkun. Í þeim tilgangi hafa skólar og skólayfirvöld sett reglur og gert áætlanir til úrbóta.
Fjölmargar rannsóknir hafa verið gerðar á stafrænu einelti í skólum og aðgerðum til að sporna við því. Á árunum 2008 – 2012 var gerð rannsókn á því hvernig tekið er á þessum málum í 25 Evrópulöndum, Ísrael og Ástralíu. Rannsóknin nefnist COST IS080 (Cyber-bullying: Coping with the negative and enhancing positive uses in new technologies, in relationships and educational settings). Rannsakað var hvernig hægt er að vinna með neikvæðar hliðar upplýsingatækni í skólastarfi og stuðlað að jákvæðum þáttum hennar. Leitað var álits nemenda, foreldra, kennara og skólayfirvalda. Markmiðið var taka saman nokkrar almennar leiðbeiningar sem Evrópuríki gætu stuðst við.
Þeim sem vilja kynna sér þessi mál er bent á tillögur starfshóps sem vann úr rannsóknarskýrslunni COST IS080 (Livingstone o.fl., 2011) og einnig Aðgerðir gegn stafrænu einelti sem er íslensk þýðing. Þar eru dregin saman helstu atriði sem koma fram í tillögum starfshópsins.
Heimildir:
Alberta Education. (2012). Digital citizenship policy development guide. Sótt af:
http://education.alberta.ca/media/6735100/digital%20citizenship%20policy%20development%20guide.pdf
Livingstone, S., Haddon, L., Görzig, A. og Ólafsson, K. (2011). Risks and safety on the internet: the perspective of European children. Sótt af: http://www2.lse.ac.uk/media@lse/research/EUKidsOnline/EU%20Kids%20II%20(2009-11)/EUKidsOnlineIIReports/Final%20report.pdf
Mennta- og menningarmálaráðuneytið. (2011). Aðalnámskrá grunnskóla: almennur hluti 2011, Greinasvið 2013. Sótt af: http://www.menntamalaraduneyti.is/utgefid-efni/namskrar/adalnamskra-grunnskola/
SAFT. (2013, 7. nóvember). Einelti á netinu. Sótt af:
http://www.saft.is/2013/11/07/einelti-a-netinu/
Working Group 3 of COST Action IS0801. (e.d.). Guidelines for preventing cyber-bullying in the school environment: a review and recommendations. Sótt af: https://sites.google.com/site/costis0801/guideline
Myndir:
Jóhanna Kristín Hauksdóttir
Mynd tekin af Lisa Nielsen: The Innovative Educator.